مقایسه مجلس پیش و پس از انقلاب اسلامی ایران

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکزی؛ مجلس پیش و پس از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ تفاوت‌های بنیادینی در ساختار، مبانی مشروعیت و نقش‌آفرینی خود دارند.

یک مقایسه کلی میان مجالس پیش از انقلاب (دوره قاجار و پهلوی) و مجالس پس از انقلاب (جمهوری اسلامی):

۱. مبنای مشروعیت و ساختار حکومتی

 ۲. ماهیت و قدرت قانون‌گذاری

پیش از انقلاب: وظیفه اصلی قانون‌گذاری را بر عهده داشت، اما در عمل، بسیاری از قوانین مهم (مانند قرارداد‌های استعماری یا اصلاحات ساختاری) تحت تأثیر مستقیم قدرت شاه یا فشار‌های خارجی بود و مجلس نقش تأییدکننده یا اعتراضی ضعیف را داشت.

پس از انقلاب: مجلس در رأس امور قانون‌گذاری قرار دارد و طبق قانون اساسی، مسئول تدوین، تصویب و نظارت بر اجرای قوانین است. با این حال، این قوانین باید با شرع مقدس و قانون اساسی (که نظارت آن بر عهده شورای نگهبان است) مغایرت نداشته باشند.

۳. ترکیب و مشارکت اجتماعی

پیش از انقلاب: ترکیب طبقاتی مجلس بیشتر نماینده طبقات سنتی، زمین‌داران، و اشراف بود. اگرچه در مقاطعی تلاش‌هایی برای نمایندگی اصناف صورت گرفت، اما مشارکت سیاسی عمومی محدود بود.

پس از انقلاب: از لحاظ نظری، مجلس بر پایه مشارکت عمومی و توده‌ای شکل گرفته است. تنوع نمایندگان از نظر شغلی (روحانیون، مهندسان، کشاورزان، کارگران) بیشتر است، اگرچه در عمل ترکیب سیاسی غالب (اصول‌گرا یا اصلاح‌طلب) در هر دوره تغییر می‌کند. حضور زنان در مجلس پس از انقلاب آغاز شد، در حالی که پیش از انقلاب حضور زنان در مجلس بسیار نادر یا محدود بود.

۴. نقش نظارتی

پیش از انقلاب: نظارت مجلس بر عملکرد دولت معمولاً ضعیف بود و استیضاح دولت‌ها اغلب سیاسی و تحت کنترل دربار بود.

پس از انقلاب: مجلس حق استیضاح وزرا و حتی طرح عدم کفایت رئیس‌جمهور را دارد. این ابزار‌های نظارتی به طور رسمی قدرتمندتر هستند.

جمع‌بندی

تفاوت اصلی در ماهیت حکومت است: مجلس پیش از انقلاب ابزاری در چارچوب سلطنت بود، در حالی که مجلس پس از انقلاب، رکن اصلی قوه مقننه در نظام جمهوری اسلامی است که مبتنی بر ولایت فقیه و فقه اسلامی بنا شده است. این تغییر مبنا، نحوه انتخاب نمایندگان، قوانین تصویب شده و قدرت نظارتی آنها را به طور ریشه‌ای دگرگون کرده است.