پخش زنده
امروز: -
آشنایی با روز جهانی ریشه‌کنی فقر
برخورداری از امکانات مناسب رفاهی، از جمله دسترسی به خوراک، پوشاک، مسکن و خدمات درمانی و اجتماعی کافی از جمله حقوق اساسی تمامی افراد است سازمان ملل متحد روز ۱۷ اکتبر برابر با ۲۵ مهررا به عنوان روز جهانی ریشه‌کنی فقر نام‌گذاری کرده است.
به گزارش سرویس وبگردی خبرگزاری صدا و سیما، سابقه برگزاری روز جهانی ریشه کنی فقر به سال ۱۹۸۷ و گردهمایی حدود ۱۰۰ هزار نفر در میدان حقوق و آزادی بشر در میدان تروکادرو، پاریس، باز می‌گردد که محل امضای اعلامیه جهانی حقوق بشر در سال ۱۹۴۸ بوده است.
گردهمایی سال ۱۹۸۷ به یاد قربانیان فقر، گرسنگی، خشونت و ارعاب و سرکوب صورت گرفت و مجمع عمومی سازمان ملل متحد با تصویب قطعنامه‌ای در سال ۱۹۹۳ روز ۱۷ اکتبر را به عنوان روز جهانی ریشه کنی فقر به رسمیت شناخت و برگزاری آن را به کشور‌های عضو سازمان توصیه کرد.
فعالان حمایت از حقوق اقتصادی و اجتماعی گفته‌اند که هدف از برگزاری مراسم روز جهانی ریشه کنی فقر رساندن صدای محرومان به گوش جهانیان است.
۲۵ مهر روز ریشه کنی فقر
قصه بلند غصه‌ها
فقر، توان سوز و جان فرساست؛ چونان سایه دهشتناکی که روز شادکامی را به شب سیاهی پیوند می‌زند؛ چونان رهزنی که بی رحمانه بر زن و مرد و پیر و جوان و بزرگ و کودک هجوم می‌آورد و آنان را، چون دژخیمی شقاوت پیشه شکنجه می‌کند. فقر، دزد لبخندهاست، غارتگر شادی ها، و دشمن پر خشم عاطفه‌ها و مهرورزی ها.
فقر، سلامت سوز است و اندوه زا، مرارت آور است و رنجْ سوغات. فقرْ نداری، بدبختی و تلخ کامی است. فقر، قصه بلند بسیاری از غصه هاست.
تعریف فقر
واژه فقر، در اختلاف فرهنگ‌های لغت و نگاه متفاوت اصحاب معانی، توضیحات بی شماری یافته است.
از دیگر سوی، بداهت مفهوم و روشنی معنا تا حدودی این واژه را بی نیاز از تعریف کرده است.
با این حال می‌توان در ساده‌ترین توضیح و بر اساس فرهنگ معین چنین گفت: فقر به معنای درویشی، ناداری، تهیدستی و تنگ دستی است، و در تبیین دیگر می‌گوییم: فقر، فقدان یا حرمانی است که گریبان یک موجود زنده ـ به ویژه انسان ـ را در راه تحقق نیاز‌های اساسی اش می‌گیرد. از این رو، فقیر کسی است که برای ادامه زندگی و حیات به چیزی، چون خوراک، پوشاک و... نیازمند باشد، در حالی که امکان دسترسی به آن را ندارد. به بیان دیگر، فقیر کسی است که نمی‌تواند نیازمندی‌های اساسی خویش را تأمین کند.
قدمت فقر
فقر، از ناهنجارترین درد‌های زندگی انسان است. این پدیده شوم، عمری به درازنای تاریخ حیات آدمی دارد و از همان آغاز، همواره همزاد بشر بوده و پیوسته جسم و جان و جمله هستی آدمیان را دستخوش تباهی کرده است.
متون کهن، اندرز‌های فقرسوز پیشوایان دینی، رنج نامه شاعران گذشته و اندوه‌های جانگداز به یاد مانده در آثار نویسندگان، همه گواهی روشن بر قدمت و دیرپایی فقر در فکر و جان انسان‌ها دارد.
قرن حاضر نیز با همه پیشرفت‌های حیرت انگیز فناوری و گسترش روزافزون علوم تجربی، چیزی از غم جانکاه فقر نکاسته است و شاید به همین دلیل، بحث و بررسی درباره ابعاد، ماهیت، علل و آثار فقر، جدی‌تر از گذشته جلوه گری می‌کند. در حقیقت می‌توان گفت: فقر، یکی از کهن‌ترین درد‌های جامعه انسانی است.
انواع فقر
فقر مطلق
محرومیت و ناتوانی افراد در دست یابی به حداقل نیاز‌های اساسی همانند خوراک و پوشاک و سرپناه که از امکانات ضروری زندگی به شمار می‌آید، فقر مطلق یا فقر معیشتی نامیده می‌شود.
پیامد‌های ناگوار این فقر بسیار است؛ در این حالت، به دلیل فراهم نشدن احتیاج‌های اساسی بدن، انسان دچار سوء تغذیه شده، طاقت و توانش از دست می‌رود و سلامتش به مخاطره می‌افتد.
از دیگر سوی، به دلیل حاکم نبودن ارزش‌های الهی بر جوامع انسانی، در چنین شرایطی انسان در گذر نگاه‌ها تحقیر شده و شخصیتیش هیچ انگاشته می‌شود.
در سایه شوم این فقر، آدمی در شهر و دیار خود نیز چونان غریبی بی پناه است. فقر مطلق، از عوامل مهم افزایش درصد خطاها، بزهکاری‌ها و کردار‌های نادرست و فسادانگیز است و چه بسا کفر و بی دینی که در بستر این فقر رشد می‌کند.
فقر نسبی
آدمی، مولود عصر خویشتن است و باید درآمد و سطح زندگی اش را متناسب با امکانات روزگار خود بسازد. در قرن حاضر، روی گرداندن یا بی بهره ماندن از مواهب معمول فناوری، با منطق و آموزه‌های حیات بخش دین سازگار نیست. در حقیقت هر کس از امکانات موجود عصر خود برخوردار نباشد، گرفتار نوعی از فقر است که می‌توان آن را فقر نسبی نامید؛ بنابراین فقر نسبی، فقر ناشی از اختلاف سطح زندگی‌ها در زمان‌های مختلف و در میان تک تک افراد یک جامعه، یا فقری است که از مقایسه یک شهر با شهر دیگر و کشوری با دیگر ملت‌ها پدید می‌آید.
در این تقسیم ممکن است شخصی در سنجش با هم دیاران خود ثروتمند، ولی در برابر تمکن مردمان منطقه‌ای دیگر فقیر شمرده شود.
فقر طبیعی
کم داشت یا فقدان ثروت‌های طبیعی، وجود بیابان‌های خشک و بی حاصل، کمبود کانی‌ها و مواد آلی، محاصره در مزر‌های نامناسب جغرافیایی، محدود بودن منابع آب و زمین‌های هموار حاصل خیز و دیگر عواملی که بدون حضور مستقیم و چشمگیر آدمی پدید می‌آید، در حیطه فقر طبیعی شمرده می‌شود.
حوادث ناخوشایندی، چون سیل، توفان، آفات نباتی، زلزله و خشک سالی نیز که سبب کمبود‌ها و نارسایی‌های اقتصادی می‌شوند، از جمله عوامل شکل دهنده فقر طبیعی اند. امروزه بسیاری از کشور‌های جهان که از قافله پیشرفت‌های صنعتی عقب مانده و از منابع عظیم نفتی و معادن غنی نیز بی بهره اند، در زمره رنج دیدگان از فقر طبیعی هستند.
فقر فرهنگی
بدون تردید نیاز‌های انسان، تنها در نیاز‌های جسمانی و زیستی خلاصه نمی‌شود و نیاز‌های روانی، فرهنگی و اجتماعی را نیز باید بر آن افزود.
در این نگاه، فقر فرهنگی و فقر شخصیتی معنا می‌یابد و کسی که در جامعه به عنوان یک شخص حقیقی و مستقل پذیرفته نشود و از نظر عاطفی مورد قبول واقع نگردد، فقیر است. جامعه‌ای نیز که نتواند در بعد معنوی تمدن خویش، زایش، بالش و پویایی ایجاد کند، دچار فقر فرهنگی و انحطاط شده است. از نگاهی دیگر، فقر فرهنگی را می‌توان فقر آگاهی‌های لازم دانست. تعصب ها، خودپسندی ها، لجاجت ورزی ها، انکار علم و پیشرفت‌های علمی، خودداری از دانش پژوهی و پای بندی به سنت‌ها و روش‌های نابخردانه نیاکان، در این حیطه معنا می‌یابد. فقر فرهنگی را می‌توان شدیدترین نوع فقر دانست.
فقر روحی و معنوی
نگاه ژرف بین و انسان ساز دین اسلام، پدیده فقر را فقط از دریچه محدود جسم نمی‌کاود و مرز‌ها و افق‌های والاتری را پیش روی آدمیان می‌گستراند. در تعالیم دینی، انسان، آمیزه‌ای از جسم و روح است و همان گونه که جسم او نیازمند غذا و مواد لازم است، روح نیز تغذیه متناسب را نیاز دارد، و هر که از فراهم ساختن بستر رشد و شکوهمندی روح غفلت کند، گرفتار فقر معنوی است. در روایات ما، خسارت بارترین مصیبت‌ها و بزرگ‌ترین بلاها، فقر درونی و نفس شمرده شده است. حضرت علی علیه السلام در سخنی ارزشمند فرموده اند: «بدترین فقرها، فقر نفس است».
آزمندی، فقری همیشگی
فقر، فقط کم داشت مال و امکانات نیست؛ گاه افرادی در اوج نیاز، بی نیازند و مردمانی غرق در نعمت و ثروت، محتاج. فرهنگ حیات بخش اسلام افزون بر ستیز با علت‌های فقر مالی و تأکید بسیار بر دستگیری از نیازمندان، بر مبارزه با ریشه‌های درونی فقر نیز سفارش بسیار کرده است.
طمع، یکی از این شاخه‌های فقر درونی است. در نگاه انسان آزمند، ثروتمند باشد یا تهیدست، امکانات و توانایی‌های دیگران بیش از آنچه هست، زیبا، دوست داشتنی و پسندیده جلوه می‌کند. وی به آنچه خود دارد نمی‌نگرد و همواره دست طلب و چشم طمع به اموال دیگران دارد. این خوی زشت، شقاوت زا و فساد آفرین است. حضرت علی علیه السلام در بیابانی بلند با اشاره به آفات طمع، آدمیان را از این فقر درونی خود خواسته برحذر داشته و می‌فرماید: «طمع، بردگی همیشگی است]و طمع کار در بند ذلت است».
ثروتمندان فقیر
در بینش والای اسلامی، فقیران فقط افراد تهیدست، نادار و تنگدست نیستند، بلکه دنیا طلبان زیاده طلبی که پیوسته در پی ثروت اند و در هر سطح از درآمدی، هیچ گاه احساس بی نیازی ندارند نیز فقیرانی نگون بخت هستند. حضرت علی علیه السلام در این باره می‌فرماید: «حریص، فقیر است؛ اگرچه تمام ثروت‌های دنیا را داشته باشد». در حقیقت، حرصْ سرشتی نفسانی است که حد و مرزی نمی‌شناسد و در نقطه‌ای درنگ نمی‌کند.
در بعد روحی، حریصان دنیا طلب از هر فقیری فقیرترند. تلاش آنان برای انباشت ثروت، مداوم و خستگی ناپذیر، و فراغت و آسایش برایشان نامفهوم است.
مولای بیان حضرت علی علیه السلام درباره این مردمان می‌فرماید: «.. اینان عاشق و بنده دنیا می‌شوند و بنده کسانی که چیزی از دنیا در دست دارند. دنیا به هر طرف برود، او نیز به همان سمت حرکت می‌کند».
بخل؛ فقر روانی
چه بسیارند انسان‌هایی که از نظر اقتصادی توان مندند، ولی زندگی و زیستی آبرومند ندارند.
از مصرف در حد کفایت و متناسب با قدرت خرید خودداری می‌ورزند و در ذلت و خست به سر می‌برند.
چنین حالتی را فقر روانی می‌نامند. در تعالیم دینی، بخل ورزی به شدت نکوهش شده است.
انسانی که به این خوی زشت مبتلاست، به خود ظلم می‌کند و ناخواسته حسرت و پشیمانی برای خود می‌اندوزد. او، چون فقیران زندگی می‌کند و، چون ثروتمندان باید حساب پس دهد. شخص بخیل، از ثروت و رفاهی که به دنبال آن است، بهره‌ای نمی‌برد و در فقری غوطه ور است که همواره از آن می‌هراسد. در روایات اسلامی، بخیل، از شریرترینِ مردمان می‌باشد؛ ثروتمندی که از شراره‌های فقر می‌سوزد و با انواع آشفتگی‌ها و نابسامانی‌ها در عذاب است.
فقر واقعی
اسلام، فرهنگ انسان سازی است. در چنین اندیشه شکوهمندی، فقر فقط در مظاهر دنیایی جلوه نمی‌کند و نوعی دیگر از فقر نیز مطرح است که می‌توان آن را فقر واقعی نامید.
براساس این جهان بینی، فقر حقیقی پس از حساب رسی اعمال در جهان آخرت پدیدار می‌شود. در آن هنگام آنان که از توشه حیات و نعمت‌های دنیا سرمایه لازم را برای خرید بهشت فراهم کرده اند، به غنای واقعی و سعادت جاوید دست می‌یازند، و آنان که ثروت‌های خود را در قمار خانه دنیا باخته اند، فقیر و تهی دست در سرای آخرت محشور می‌شوند. در این راستا، چه بسیارند تنگ دستان این دنیا که با توشه صبر و اطاعت، سرمایه بیکران رضایت خدا را برای آخرت ذخیره دارند، و چه فراوان اند مال اندوزانی که غرقه در دنیا وغافل از آخرت، تهیدست آن سرا هستند.
بهترین فقر
دنیا و هر چه در آن است، ملک واقعی خداست. در جاری این اندیشه الهی، همه انسان ها، خواه ثروتمند و خواه فقیر، خواه قدرتمند و خواه ضعیف، در فقر و نیاز واقعی به سر می‌برند و از این نگاه همه مسکین و درمانده اند. براساس این باور، فقر انسان در پیشگاه پروردگار ارزشی متعالی است و هر که در برابر خالق و رازق بی نیاز خویش احساس نیاز کند، به زیباترین گوهر زندگی دست یافته است. این فقر همان چیزی است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آن را مایه فخر خود دانست. آنچه در روایات اسلامی نیز در ستایش فقر آمده، ناظر به همین معناست؛ همچون این روایت: روزی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله پرسیدند: فقر چیست؟ و پاسخ شنیدند: «گنجی از گنج‌های خداوند». بار دیگر این سؤال تکرار شد و جواب این بود: «کرامت و عنایتی است از سوی خداوند». پرسش کننده برای بار سوم سؤالش را پرسید و این بار شنید: «فقر چیز گرانقدری است که خداوند سبحان آن را جز به پیامبران بزرگ و مؤمنان بزرگوار عنایت نمی‌کند».
نکوهش فقر در قرآن
از دیدگاه اسلام، فقر پدیده‌ای خدادادی، خوشایند و طبیعی نیست تا در برابرش سر تسلیم فرود آوریم و با پیامد‌های ناگوار آن نستیزیم. در فرهنگ دینی ما، فقر ناهنجارترین درد‌ها و خانمان سوزترین تهدید‌ها شمرده شده است. اسلام، بر تفکر آنان که فقر را محصول مشیت و قضا و قدرالهی می‌دانند و معتقدند که:
اگر دستم رسد بر چرخ گردون از او پرسم که این، چون است و آن، چون یکی را داده‌ای صد ناز و نعمت یکی را نان جو آغشته در خون
خط بطلان می‌کشد. قرآن کریم مفهوم فقر را با تعبیر‌های گوناگون در آیات بسیاری مطرح، و در همه جا از آن به عنوان پدیده‌ای شوم یاد کرده است. برای مثال، مفسران تعبیر «سیئه» به معنای زشتی و بدی را در آیه ۱۶۸ سوره اعراف و همچنین واژه «مسکنت» به معنای بیچارگی رادر آیه ۱۱۲ سوره آل عمران، به فقر تفسیر کرده اند.
مذمت فقر در روایات
در گفتار بلند پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و پیشوایان معصوم علیهم السلام پدیده فقر، پیوسته نکوهش شده و بر پیامد‌های زیان بار آن هشدار آمده است. رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فقر را همسایه کفر دانسته، و درباره رنج توان سوز فقر می‌فرماید: «فقر، سخت‌تر از قتل است»؛ چنانکه مولای متقیان حضرت علی علیه السلام مرگ و آرمیدن در بستر خاک را بهتر از فقر می‌داند و حتی از فقر با عنوان «مرگ بزرگ» نام می‌برد. امام باقر علیه السلام هم در دعایی فرموده است: «خدایا! به من چندان روزی مده که سرکش و گستاخ شوم، و به فقر نیز گرفتارم مساز که بدبخت گردم». امام صادق علیه السلام نیز در تلخ کامی فقر، سخن لقمان حکیم را به فرزندش یادآور می‌شود که: «همه تلخی‌ها را چشیدم و هیچ چیزی کامم را تلخ‌تر از فقر نکرد».
غربت در وطن
فقر، پیامد‌های زیان بار بی شماری دارد. از منظر اجتماعی، تصویری حقیر برای انسان فقیر ترسیم می‌کنند و منزلت والای انسانی اش را کوچک می‌انگارند. در حقیقت، فقر بینش جامعه را در مورد فرد تحت تأثیر قرار می‌دهد و او را در سایه‌ای از بی اعتنایی و بی توجهی محصور می‌کند. هر چند این بینش با موازین اسلامی و انسانی سازگاری ندارد و تفکر کسانی است که اصالت را به ماده و مادیات می‌دهند، ولی تاریخ، این واقعیت تلخ را فریاد می‌کند که فقیران، همیشه تنها و غریب بوده اند. مولای بیان، حضرت علی علیه السلام در جمله زیبایی این حقیقت ناپسند را اینگونه بیان می‌کند: «بی نیازی در غربت، وطن است و نیازمندی در وطن، غربت».
غم نان
در ادبیات سازمان بهداشت جهانی، فقر کشنده‌ترین مرض است؛ چرا که بیش از هر بیماری دیگری در جهان سوء تغذیه به بار می‌آورد، فساد و فحشا می‌آفریند، حقوق بشر را نقض می‌کند و آدم می‌کشد. بیش از یک میلیارد انسان که هر روز صبح در رؤیای سیر کردن شکم خود از خواب برمی خیزند و شب‌ها ناتوان از یافتن حداقل‌های زندگی به خواب می‌روند، عمق این واقعه دردناک را فریاد می‌کشند. تغذیه مناسب و کافی، از ضروریات اولیه زندگی و از عوامل مهم توانایی جسمی و انجام فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی است.
بیشتر بخوانید: ژان پل سارتر، نویسنده ایی که جایزه صلح را نپذیرفت
همچنین هوشمندی و رشد فکری که روح حیات را در کالبد جامعه می‌دمد واساس حرکت‌ها و فعالیت‌های توسعه‌ای است، با تغذیه مناسب پیوند دارد؛ از این رو بررسی پیامد‌های زیان بار فقر در تأمین نیازهایِ اولیه انسان، سیمای دهشتناک این پدیده شوم و لزوم مبارزه جدی با آن را بیش از پیش هویدا می‌سازد.
منبع: حوزه نت، همشهری آنلاین
نظر شما