تخت فولاد اصفهان آرامستانی تاریخی با معماری چشم نواز

به گزارش خبرگزاری صداوسیما،مرکز اصفهان ؛اگر جنوب اصفهان وارد شوید باید به سمت خیابان سعادت آباد بروی ،تا بتوانیم چشمنواز ترین قبرستان جهان اسلام را زیارت کنید .
نام این قبرستان تخت فولاد است که یکی از بناها یا بهتر بگویم محوطه های تاریخی اصفهان است. نام نامی اش را از نام عارف بزرگ سده های هفتم تا دهم هجری یعنی بابا فولاد دارد. 46 عارف در اصفهان در قرن هفتم و هشتم هجری که هفت مرحله سیر سلوک را طی کرده اند و به دستگیری مردم می پردازند. لقب بابا داشتند مثل بابا قاسم،بابا شیخ علی ،بابا رکن الدین ،بابا عبدالله .
در محوطه 75 هکتاری تخت فولاد اصفهان ،تکیه ها یا مقبره های خانوادگی با معماری خاص و به شکل حجره و اتاقک یا در میان صحنی قرار گرفته اند و یا محیط کناری ساخته شده اند.

تکیه مکانی با کارکردهای مذهبی
تکیه در واقع مکانی است که عارفان دینی و عالمان مذهبی در آن مکان زندگی کرده و در همان مکان نیز از دنیا رفته و به خاک سپرده شده اند ،  البته به مکان عبادت و سکونت و ریاضت درویشان نیز تکیه گفته می شود که با توجه به نقش اساسی ایران در جریان های اسلامی، در تخت فولاد اصفهان ما بیشتر با تکیه های عارفان و عالمان دینی مواجه می شویم که بسیار مشهور و مطرح بوده اند !
در برخی از کتابهای تاریخی تکیه را محلی برای عزاداری و سوگواری نامیده اند، در برخی دیگر تکیه را مکانی برای اهل تصوف و عبور و مرور قشر فقیر و تهی دست جامعه می دانند، در تعدادی دیگر از همین نوشته های تاریخی واژه خانقاه را به عنوان معنی کلمه تکیه به مخاطب معرفی کرده اند .
تکیه های تاریخی این مرز و بوم تنها در تخت فولاد اصفهان بلکه در شهرهای ی همچون شیراز نیز با تکیه های برجسته ای نظیر: چهل تنان، هفت تنان، شاه داعلی الله دیده می شود.

تخت فولاد ،محوطه ای باستانی
در برخی از کتابهای تاریخی به تخت فولاد لسان الرض و بابارکن الدین می گویند وعدهای به دلیل وجود مقبره یوشع نبی که از پیامبران قم بنی اسرائیل است قدمت اش را به قبل از ظهور اسلام می دانند.
تخت فولاد اصفهان رونق خود را از زمان روی کار آمدن شاه عباس دوم دارد .در زمان صفویان محوطه سرسبز در تخت فولاد احداث می شود . اما در زمان حمله افغان ها بسیاری از بناهای این محوطه تاریخی ویران شد.
در زمان حکمرانی پادشاهان صفوی، تکیه های نامداری همچون فاضلان، فاضل سراب، خاتون آبادی، آقارضی، خوانساری، میرزارفیعا، میرفندرسکی، بابا فولاد، بابا رکن آباد و لسان الارض به تخت فولاد اضافه شد .
در دوران قاجاریه بر شکوه و عظمت این مکان تاریخی مذهبی افزوده شد. بطوریکه در آن زمان 20 تکیه به سبک هشت ضلعی منظم در تخت فولاد ساخته شد.

تکیه لسان الارض
لسان عرض نام یکی ازمعروفترین تکیه های تخت فولاد در شرق آن است که عمدتا از خشت در ساخت آن استفاده شده است و دارای یک مسجد، عمارت و همچنین یک صحن وسیع است که به گفته فردی به نام گالدیری، ساختمان مرکزی آن خانقاه نامیده می شود. در قسمت خانقاه از این تکیه می توان با 9 اتاق تو در تو که تنها راه ارتباطی بین آنان فقط یک راهرو پیچ در پیچ می باشد، رو به رو شد.
تکیه آقا رضی
این تکیه محل دفن رضی الدین محمد موسوی اصفهانی است که در زمان شاه سلطان حسین در میان تکیه های خوانساری و چهارسوقی با نوع خاصی از طراحی ساخته شده است.
این تکیه به صورت چهار صفحه جدا از هم و با کلی حجره ساخته شده که دارای سازه ای با پستی و بلندی های زیاد می باشد.

تکیه خاتون آبادی
این تکیه در بخش شمال غربی تکیه های تخت فولاد قرار دارد و آنطور که از شواهد برمی آید به احتمال زیاد محل دفن میرمحمد اسماعیل خاتون آبادی می باشد که وی در زمان حیات خود مرشد خاندان صفوی بوده است. سبک ساخت و نوع معماری به کار رفته برای این تکیه به قدری جذاب و چشم نواز است که قطع به یقین در زمان های گذشته از این مکان هم به عنوان تکی و هم به عنوان عبادتگاه و محلی برای آموزش سایر افراد استفاده می شده است.
صحن های اصلی و فرعی ،حجره ها و ایوان ها و سرداب ها از ویژگی های این بنای مدرن 2 طبقه است .

تکیه بابا رکن الدین
بابا رکن الدین تکیه است یادگار دوران ایلخانی که محل دفن عارف نامی رکن الدین مسعود ابن عبدااله بیضاوی است ، این تکیه در دوران صفویه ،بطور کامل مرمت شده و دارای عجیب ترین معماری های قدیمی است که از بیرون شبیه به پنج ضلعی است و محور اصلی آن هم درست مطابقت با قبله ما شیعیان اسلام دارد! گنبد واقع شده بر روی بقعه این تکیه هم از طرح دوزاده پارچه ای، به صورت رک ساخته شده است که طبق نظر کارشناسی طرح این گنبد نیز از روی طرح کلاه درویشان آن زمان الهام گرفته شده است. البته برخی از کارشناسان نیز اعتقاد شدید دارند که ساخت چنین گنبدی با طرح 12 وجهی به دلیل این بوده که بابا رکن الدین شیعه دوزاده امامی بوده است.

تکیه فاضل سراب
این تکیه مستطیل شکل متعلق است به ملا عبدالله تنکابی سرابی و دارای قسمت هایی همچون راهروی ورودی، صحن ، بقعه و البته سردربی با ظاهر آجری است این تکیه به شکل یک هشت ضلعی منظم به چشم می خورد که دورتادور آن از لانه پرندگان، پر است .
تکیه میرفندرسکی
در قسمت شمال غربی قبرستان تخت فولاد، تکیه ای قرار گرفته است که محل زندگی و فوت فیلسوف، ادیب، معلم و حکیم میر فندرسکی بوده است. این تکیه دارای صحن، بقعه، ایوان های منظم، راهروی ورودی است که ، تکیه بختیاری ها و صمام السلطنه به هم وصل می کند.
تکیه مادر شاهزاده
در این تکیه شیخ محمد تقی رازی از علمای زمان صفویه و مریم فرزندان فتحعلی شاه آرام گرفته اند. طرح این تکه هم از یک معماری ساده همراه با چهار ایوان منظم است که ایوان شمالی با اتاق های در قسمت های بالانشین خود، یک بنای نسبتا کامل است.
تکیه میرزا رفیعا نائینی
با پا گذاشتن به فضای داخلی تکیه میرزا نائینی به راحتی می توان نظم باور نکردنی حاکم در ساخت قسمت هایی همچون صحن، ستون ها، راهرو ها در دو طبقه اصلی حس کرد.
معماری تکیه های تخت فولاد اصفهان در عصر قاجاریه
تکیه قشقایی، خواجویی، کلباسی، تویسرکانی، واله، بیدآبادی، ریزی، آغاباشی، کازرونی، آقا مجلسی، جعفرآباده ای، بختیاری ها، شهشهانی، مهدوی، ملک، گزی، بروجردی، حاج فاتح الملک و همچنین صاحب روضات در زمان قاجار ساخته شدند.
تکیه کازرونی
این تکیه هشت ضلعی در سال های پایانی حکومت شاهان قاجاری سردرب، صحن، بقعه، تاق، حجره و راهروهایی که تمامی این قسمت ها را به یکدیگر متصل می کند ،با دئ مسیر وردی ساخته شده است.
بر روی هر ضلع این تکیه با طراحی شیشه های مشبک شش ضلعی و یک تاق تزئین شده به صورت هنرمندانه با لچکی های منحصر به فردی خودنمایی می کنند.
تکیه واله
تکیه واله از همان ابتدا یکی از مجهز ترین تکیه های عصر قاجاریه بود این تکیه با دستور مستقیم صدر اصفهانی ساخته و پس از ساخت نیز به یک شاعر اصفهانی به نام کاظم واله اعطا شده است؛ این تکیه با فضای سبز منحصر به فرد ساختمانی چهار فصل به شکل هشت ضلعی دارد
تکیه چهارسوقی
در حال حاضر از تکیه چهارسوقی در تخت فولاد اصفهان جز مخروبه چیزی برجای نمانده است گفته می شود معماری آن به شکل مربع بوده و به احتمال بسیار قوی در بخش جنوب غربی بقعه این بنا هم یک شبستان وجود داشته است .
تکیه شهشهانی
از قسمت های داخلی این تکیه هم چیز زیادی اکنون باقی نمانده است تکیه شهشهانی در ابتدا تنها از یک بقعه تشکیل شده است و به تدریج گذر زمان صاحب تعداد زیادی حجره و یک صحن اصلی شده است.
تکیه جعفرآباده ای
تکیه جعفر آباده ای محل دفن یکی از عالمان فقید اسلام به نام محمدجعفر آباده ای است . این تکیه به دستور رکن الملک ساخته شد و تا سال 1324 هجری قمری به دلیل تمرکز وی برای ساخت مسجد بصورت نیمه کاره باقی ماند تا بالاخره پس از اتمام کر ساخت این تکیه نیمه کاره را نیز در پی گرفت و آن را با ایجاد دو صحن یکی به صورت هشتی و حجره های متعدد و دیگر تنها با تعداد محدود حجره تکمیل نمود.
تکیه تویسرکانی
تکیه تویسرکانی از جمله تکیه هایی پر حجره طرح سازه ای آن به شکل هشت و نیم هشت است  .
تکیه آقا مجلسی
اما از این تکیه آجری هم دیگر چیز خاصی باقی نمانده است نقشه طراحی تکیه آقا مجلسی شبیه به شکل هندسی یک مستطیل نسبتا کشیده شده است و معماری بقعه داخلی آن هم به صورت نیم هشت و تمام هشت است.
تکیه ریزی
این تکیه هم همچون دیگر تکیه های عصر قاجار از یک بقعه با معماری هشت ضلعی ساخته شده و قاب بیرونی این تکیه از جنس آجر است و می توان به وضوح لایه های مختلف نور رسان را در جداره های آن مشاهده کرد .
نوروز 98و رویداد فرهنگی در تخت فولاد
مرتضی رشیدی مسئول کمیته فرهنگی و تفریحی ستاد اجرایی خدمات سفر شهر اصفهان گفت: در نوروز 98 ویژه برنامه هایی همچون نمایشگاه گنجینه و ایستگاه تخت فولاد اجرا می شود.
سید علی معرک نژاد مدیر مجموعه فرهنگی، مذهبی تخت فولاد اصفهان هم در رابطه با این دوبرنامه فرهنگی می گوید :
برگزاری نمایشگاه "گنجینه نصف جهان" با نگاه متفاوت به گورستان های مهم گردشگر محور جهان و ارتباط آنها با قبرستان تخت فولاد است که از 28 اسفند 97 تا 11 فروردین 98 از ساعت 9 صبح تا هفت بعد از ظهر دایر است.
وی می گوید : دومین ویژه برنامه نوروزی تخت فولاد "نگارستان" است که در تکیه میرفندرسکی گردشگران شاهد نقاله خوانی و بازسازی آداب و رسوم اجتماعی در کنار برگزاری کارگاه صنایع دستی و غرفه کودک در همان تاریخ هستند .
در نمایشگاه "ایستگاه تخت فولاد" یک اتوبوس قدیمی و تجهیز آن برای معرفی تخت فولاد در ورودی تکیه بابارکن الدین در این ویژه برنامه در نظر گرفته شده است .

نویسنده:لیلا اعظمی کتایونچه