پخش زنده
امروز: -
گزارش مكتوب
آئينهاي چهارشنبه سوري در اردبيل
اگر رسوم مفرح و معنوی چهارشنبه سوری فراموش شوند ، جای آن را منفجر کردن دیوانه وار مواد محترقه می گیرد که آسیب های ناشی از آن ، مخالف فلسفه آئين کهن چهارشنبهسوري است.
يكي از آئينهاي ويژه قبل از حلول سال نو در ایران مراسم چهارشنبه سوري است كه هنوز هم آداب و رسوم خاص آن در ميان مردم مناطق مختلف کشور رايج است .
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما ، چهارشنبه سوری در دیار سبلان هم آیین های خاصی دارد؛ آیین های چهارشنبه سوری در استان اردبیل از صبح روز سه شنبه آخر سال شمسی در اردبیل آغاز می شود و با جشن رسمی آن که اندكی بعد از غروب خورشید برگزار می شود ، به اتمام می رسد.
میر نبی عزیز زاده نویسنده کتاب تاریخ دشت مغان می گوید: در منطقه مغان مردم پيش از طلوع آفتاب روز چهارشنبه دستهجمعي به كنار رود مي روند ؛ آتشي بر ميافروزند و جوانان به سواركاري ميپردازند . هنگام بازگشت زنان ظرفهايشان را از آب رودخانه پر ميكنند و به خانه ميآورند و آب آن را به دور خانه ميپاشند و آرزو می کنند که سال جديد ، سالي سرشار از روشني و زلال و پاكي باشد.
چهارشنبه آخر سال از زمانهاي قديم در منطقه آذربایجان و از جمله اردبیل و مغان به « گل چهارشنبه » موسوم است زيرا همه خانهها در اين روز مثل گل پاكيزه می شوند و بر خلاف چهارشنبه قبل از آن كه به « كول چهارشنبه » يعني چهارشنبه خاكستري معروف است ، محیط خانه ها زيبا و شادآفرين می شود.
تهیه قورقا برای سفره چهارشنبه سوری
بانوان اردبیلی که خانه تکانیهایشان را تا عصر آخرین روز سه شنبه سال به پایان رسانیده اند ، دست به کار می شوند تا به رسم دیرینه برای سفره چهارشنبه سوری گندم برشته درست کنند.
گندم برشته که در زبان محلی به آن "قورقا" گفته می شود بنا به طبع هر خانواده با شاه دانه، نخود و کشمش برشته مخلوط می شود تا در شب چهارشنبه سوری در سفره خاص این روز قرار بگیرد. چیدن سفره چهارشنبه سوری رسمی است که در بین اردبیلی ها از قدیم الایام تاکنون رواج داشته است و برخی به آن هفت سین چهارشنبه سوری گفته اند. آینه، قرآن، آب، شمع، سیر، سماغ، سرکه، سنجد و سکه، تخم مرغ رنگ کرده، انواع سبزه هایی که بیشتر توسط خود خانم ها از قبل کاشته و آماده شده به همراه قورقا (گندم برشته شده) و مخلوطی از برخی خشکبار در سفره چهارشنبه سوری چیده می شوند.
البته در قدیم به جای سفره ، از "مَجمِی" که همان سینی بزرگ است استفاده می کرده اند و اکنون نیز در برخی خانه های اردبیل استفاده از مجمی برای برای چیدن سفره هفت سین چهارشنبه سوری رایج است.
هدیه بردن به دختران
از رسوم زيبائي كه از سالهاي قبل در استان اردبیل برای چهارشنبه سوري در رایج است، بردن هدايايي از سوي خانوادهها به خانه دختران تازه عروس است.
حسن کامرانی پژوهشگر آیین های اردبیل و نویسنده کتاب «ائل ناغیلاری» (قصه های ایل) در این باره می گوید: بعد از ظهر آخرین سه شنبه سال یا شب چهارشنبه سوری ، خانواده داماد برای تبریک پیشاپیش عید به خانه عروس می روند و هدایای را هم پیشکش می کند که به این رسم "بایراملیق یا بایرام پایی " می گویند.
وی می افزاید: هداياي خريداري شده را در سيني بزرگي قرار می دهند و روي آنرا با پارچههاي رنگي تزيين می کنند. این هدایا معمولا شامل پارچه، طلا، لباس های نو، سفره هفت سین، آجیل مخصوص، انواع میوه و آینه و شمعدان هستند که به عنوان بایراملیق (عیدی) به خانه عروس برده می شود.
وی ادامه می دهد: در بعضی از خانواده ها رسم است که پدر و مادر عروس در اولین چهارشنبه سوری زندگی مشترک دختر خود ، غذای مخصوص این روز را تهیه می کنند و به همراه آجیل و هدایایی به خانه دخترشان می فرستند.
نیت های چهارشنبه سوری
بیوک جامعی پژوهشگر میراث فرهنگی اردبیل هم می گوید: در زمان غروب چهارشنبه سوری، رسم است که زنان و دختراني كه شوق شوهركردن يا آرزوي سفر و زيارت دارند ، دم در بیرونی خانه خود یا کنار دیوار همسایه گوش به صحبت رهگذران و يا ساكنان خانه مجاور ميسپارند و به اصطلاح فالگوش می ایستند. آنها با شنيدن اولين سخن و با تعبير آن حاجت خود را مي گیرند. شنیدن سخنان دلنشين و شاد نشانه برآورده شدن حاجت و سخنان تلخ و ناروا نشانه برآورده نشدن تلقی می شود و هنوز هم سالخوردگان منطقه معتقدند كه چون شنيدن سخنان بد و يا خوب در شب چهارشنبه سوري در زندگي فرد شنونده تاثير دارد، در اين شب نبايد سخنان نااميدكنندهاي در ميان افراد خانواده ردوبدل شود.
وی می افزاید: در قدیم رسم بوده است که کودکان و پسران نوجوان در شب چهارشنبه سوری كمربندهاي پارچهاي يا دستمال خود را از روشنايي بامها و يا پنجره همسايه يا اقوام خود آويزان ميكردند که به آن « قورشاق آتماق » (دستمال انداختن) گفته می شد. صاحب خانه هم بدون آنكه درصدد شناسايي آن باشند هدايايي به پارچه ميبست .
همچنین جوانانی که به دختر خانواده ای علاقمند بودند و آرزوي وصلت با وي را داشتند ، برای دستمال
انداختن به خانه دختر می رفتند و پس از معرفی خود ، دستمال می انداختند و آنچه که به دستمال يا كمربند آنان بسته مي شد را به جواب مثبت یا منفی تعبیر می کردند.
امروز که دیگر معماری خانه ها تغییر پیدا کرده و خبری از روشنایی سقف خانه ها نیست ، برخی بچه ها روسری و شال را به درخانه ها می بندند و زنگ در را می زنند و خود در گوشه ای پنهان می شوند و صاحبخانه ها با برداشتن شالها پول یا شکلات و ... به گوشه آن می بندد تا صاحب شال آن را بردارد.
انگشتر انداختن دختران
جامعی درباره رسم انگشتر انداختن دختران هم می گوید : نزدیک غروب آخرین سه شنبه سال دختران دمبخت مراسم خاص" انگشتر انداختن " در چهارشنبه سوری را برگزار می کنند؛ آنها دور هم جمع می شوند و انگشترهایشان را درون یک کاسه آب می اندازند و روی آن را با پارچه سفید می پوشانند و بعد از کودکی می خواهند تا انگشتری را از توی کاسه بردارد. انگشتر هرکس بیرون آمد ، آن دختر اولین نفری است که در سال جدید ازدواج خواهد کرد.
آتش چهارشنبه سوری
حسن کامرانی پژوهشگر آیین های اردبیل می گوید: مردم ایران روشن کردن آتش را در شب چهارشنبه سوری را خوش یمن می دانند. حتي شعرهايي كه هنگام بوته افروزي و پريدن از روي آن بر زبان جاري ميساختند و ميسازند ، برگرفته از آئينهاي كهن ايرانيان است كه براي دفع شر و بلا و برآورده شدن آرزوهايشان بود. مانند این شعر که می گویند:
زردي من از تو ، سرخي تو از من
غم برو شادي بيا ، محنت برو ، روزي بيا
وی می افزاید: سنت آتش روشن کردن در حیاط یا دم در خانه ها در چهارشنبه سوری ، مثل اکثر مناطق کشور در استان اردبیل هم همچنان پابرجاست. مردم اردبیل برای شادمانی ، هنگام پریدن نمادین از روی آتش می گویند:
آغریم، اوغریم، توکولسون اُودا
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما ، چهارشنبه سوری در دیار سبلان هم آیین های خاصی دارد؛ آیین های چهارشنبه سوری در استان اردبیل از صبح روز سه شنبه آخر سال شمسی در اردبیل آغاز می شود و با جشن رسمی آن که اندكی بعد از غروب خورشید برگزار می شود ، به اتمام می رسد.
میر نبی عزیز زاده نویسنده کتاب تاریخ دشت مغان می گوید: در منطقه مغان مردم پيش از طلوع آفتاب روز چهارشنبه دستهجمعي به كنار رود مي روند ؛ آتشي بر ميافروزند و جوانان به سواركاري ميپردازند . هنگام بازگشت زنان ظرفهايشان را از آب رودخانه پر ميكنند و به خانه ميآورند و آب آن را به دور خانه ميپاشند و آرزو می کنند که سال جديد ، سالي سرشار از روشني و زلال و پاكي باشد.
چهارشنبه آخر سال از زمانهاي قديم در منطقه آذربایجان و از جمله اردبیل و مغان به « گل چهارشنبه » موسوم است زيرا همه خانهها در اين روز مثل گل پاكيزه می شوند و بر خلاف چهارشنبه قبل از آن كه به « كول چهارشنبه » يعني چهارشنبه خاكستري معروف است ، محیط خانه ها زيبا و شادآفرين می شود.
تهیه قورقا برای سفره چهارشنبه سوری
بانوان اردبیلی که خانه تکانیهایشان را تا عصر آخرین روز سه شنبه سال به پایان رسانیده اند ، دست به کار می شوند تا به رسم دیرینه برای سفره چهارشنبه سوری گندم برشته درست کنند.
گندم برشته که در زبان محلی به آن "قورقا" گفته می شود بنا به طبع هر خانواده با شاه دانه، نخود و کشمش برشته مخلوط می شود تا در شب چهارشنبه سوری در سفره خاص این روز قرار بگیرد. چیدن سفره چهارشنبه سوری رسمی است که در بین اردبیلی ها از قدیم الایام تاکنون رواج داشته است و برخی به آن هفت سین چهارشنبه سوری گفته اند. آینه، قرآن، آب، شمع، سیر، سماغ، سرکه، سنجد و سکه، تخم مرغ رنگ کرده، انواع سبزه هایی که بیشتر توسط خود خانم ها از قبل کاشته و آماده شده به همراه قورقا (گندم برشته شده) و مخلوطی از برخی خشکبار در سفره چهارشنبه سوری چیده می شوند.
البته در قدیم به جای سفره ، از "مَجمِی" که همان سینی بزرگ است استفاده می کرده اند و اکنون نیز در برخی خانه های اردبیل استفاده از مجمی برای برای چیدن سفره هفت سین چهارشنبه سوری رایج است.
هدیه بردن به دختران
از رسوم زيبائي كه از سالهاي قبل در استان اردبیل برای چهارشنبه سوري در رایج است، بردن هدايايي از سوي خانوادهها به خانه دختران تازه عروس است.
حسن کامرانی پژوهشگر آیین های اردبیل و نویسنده کتاب «ائل ناغیلاری» (قصه های ایل) در این باره می گوید: بعد از ظهر آخرین سه شنبه سال یا شب چهارشنبه سوری ، خانواده داماد برای تبریک پیشاپیش عید به خانه عروس می روند و هدایای را هم پیشکش می کند که به این رسم "بایراملیق یا بایرام پایی " می گویند.
وی می افزاید: هداياي خريداري شده را در سيني بزرگي قرار می دهند و روي آنرا با پارچههاي رنگي تزيين می کنند. این هدایا معمولا شامل پارچه، طلا، لباس های نو، سفره هفت سین، آجیل مخصوص، انواع میوه و آینه و شمعدان هستند که به عنوان بایراملیق (عیدی) به خانه عروس برده می شود.
وی ادامه می دهد: در بعضی از خانواده ها رسم است که پدر و مادر عروس در اولین چهارشنبه سوری زندگی مشترک دختر خود ، غذای مخصوص این روز را تهیه می کنند و به همراه آجیل و هدایایی به خانه دخترشان می فرستند.
نیت های چهارشنبه سوری
بیوک جامعی پژوهشگر میراث فرهنگی اردبیل هم می گوید: در زمان غروب چهارشنبه سوری، رسم است که زنان و دختراني كه شوق شوهركردن يا آرزوي سفر و زيارت دارند ، دم در بیرونی خانه خود یا کنار دیوار همسایه گوش به صحبت رهگذران و يا ساكنان خانه مجاور ميسپارند و به اصطلاح فالگوش می ایستند. آنها با شنيدن اولين سخن و با تعبير آن حاجت خود را مي گیرند. شنیدن سخنان دلنشين و شاد نشانه برآورده شدن حاجت و سخنان تلخ و ناروا نشانه برآورده نشدن تلقی می شود و هنوز هم سالخوردگان منطقه معتقدند كه چون شنيدن سخنان بد و يا خوب در شب چهارشنبه سوري در زندگي فرد شنونده تاثير دارد، در اين شب نبايد سخنان نااميدكنندهاي در ميان افراد خانواده ردوبدل شود.
وی می افزاید: در قدیم رسم بوده است که کودکان و پسران نوجوان در شب چهارشنبه سوری كمربندهاي پارچهاي يا دستمال خود را از روشنايي بامها و يا پنجره همسايه يا اقوام خود آويزان ميكردند که به آن « قورشاق آتماق » (دستمال انداختن) گفته می شد. صاحب خانه هم بدون آنكه درصدد شناسايي آن باشند هدايايي به پارچه ميبست .
همچنین جوانانی که به دختر خانواده ای علاقمند بودند و آرزوي وصلت با وي را داشتند ، برای دستمال
انداختن به خانه دختر می رفتند و پس از معرفی خود ، دستمال می انداختند و آنچه که به دستمال يا كمربند آنان بسته مي شد را به جواب مثبت یا منفی تعبیر می کردند.امروز که دیگر معماری خانه ها تغییر پیدا کرده و خبری از روشنایی سقف خانه ها نیست ، برخی بچه ها روسری و شال را به درخانه ها می بندند و زنگ در را می زنند و خود در گوشه ای پنهان می شوند و صاحبخانه ها با برداشتن شالها پول یا شکلات و ... به گوشه آن می بندد تا صاحب شال آن را بردارد.
انگشتر انداختن دختران
جامعی درباره رسم انگشتر انداختن دختران هم می گوید : نزدیک غروب آخرین سه شنبه سال دختران دمبخت مراسم خاص" انگشتر انداختن " در چهارشنبه سوری را برگزار می کنند؛ آنها دور هم جمع می شوند و انگشترهایشان را درون یک کاسه آب می اندازند و روی آن را با پارچه سفید می پوشانند و بعد از کودکی می خواهند تا انگشتری را از توی کاسه بردارد. انگشتر هرکس بیرون آمد ، آن دختر اولین نفری است که در سال جدید ازدواج خواهد کرد.
آتش چهارشنبه سوری
حسن کامرانی پژوهشگر آیین های اردبیل می گوید: مردم ایران روشن کردن آتش را در شب چهارشنبه سوری را خوش یمن می دانند. حتي شعرهايي كه هنگام بوته افروزي و پريدن از روي آن بر زبان جاري ميساختند و ميسازند ، برگرفته از آئينهاي كهن ايرانيان است كه براي دفع شر و بلا و برآورده شدن آرزوهايشان بود. مانند این شعر که می گویند:
زردي من از تو ، سرخي تو از من
غم برو شادي بيا ، محنت برو ، روزي بيا
وی می افزاید: سنت آتش روشن کردن در حیاط یا دم در خانه ها در چهارشنبه سوری ، مثل اکثر مناطق کشور در استان اردبیل هم همچنان پابرجاست. مردم اردبیل برای شادمانی ، هنگام پریدن نمادین از روی آتش می گویند:
آغریم، اوغریم، توکولسون اُودا
دوشوب کول اولسون اودا
یعنی (تمام بلا و گرفتاری هایم در آتش بسوزد و با سلامتی و تندرستی سال نو را آغازکنم).
جوانان دم بخت با پریدن از روی آتش آرزوی گشایش در بختشان را می کنند و این شعر را می خواندند
آتیل ماتیل چرشنبه
بختیم آچیل چرشنبه
...
شام چهارشنبه سوری و دیدار با بزرگ فامیل
در شب چهارشنبه سوري اغلب خانوادهها در اردبیل برنج پخته شده با شیر که به تعبير محلي « سودوپلو » گفته می شود را تدارک می بینند و آن را با ماهی دودی یا کشمش و خرما میل می کنند. در این شب
تخم مرغ پيچيده به پوست قرمز پياز را در لاي برنج درحال دم می گذارند که به رنگها و نقشهاي متنوع در می آید و آن را به کودکان هدیه می دهند. پس از صرف شام ، شادباش گفتن و سر زدن به خانه بزرگ فامیل از رسوم دیگری است که در اردبیل همچنان در شب چهارشنبه اجرا می شود.
همچنين براساس سنت ديرينه همانگونه كه افراد در شب چهارشنبه سوري از روي آتش ميپريدند ، در صبح چهارشنبه هم از روي آب جاري نهرها ميگذشتند و برای خود و خانواده شان در سال جدید آرزوی سلامتی و خوشبختی می کردند. اين مراسم در منطقه اردبیل به آئين « نواوستي » معروف است .
اگرچه آیین های چهارشنبه آخر سال در دين و مذهب ما ريشه نداشته است اما بعنوان حافظه تاريخي با منش اخلاق و خرد نياكان ما در آميخته است و همه این آیین ها با اعتقاد به پروردگار ، اميد به زندگي و نبرد با ناپاکی ها و اهريمنان حك شده است .
اگر این رسوم فرحانگيز توام شده با آرزوها و دعاهای معنوی فراموش شوند ، جای آن را منفجر کردن دیوانه وار مواد محترقه می گیرد که هرج و مرج و آسیب های ناشی از آن ، مخالف فلسفه شادی و معنویت آئين کهن چهارشنبهسوري است.
یعنی (تمام بلا و گرفتاری هایم در آتش بسوزد و با سلامتی و تندرستی سال نو را آغازکنم).
جوانان دم بخت با پریدن از روی آتش آرزوی گشایش در بختشان را می کنند و این شعر را می خواندند
آتیل ماتیل چرشنبه
بختیم آچیل چرشنبه
...
شام چهارشنبه سوری و دیدار با بزرگ فامیل
در شب چهارشنبه سوري اغلب خانوادهها در اردبیل برنج پخته شده با شیر که به تعبير محلي « سودوپلو » گفته می شود را تدارک می بینند و آن را با ماهی دودی یا کشمش و خرما میل می کنند. در این شب
تخم مرغ پيچيده به پوست قرمز پياز را در لاي برنج درحال دم می گذارند که به رنگها و نقشهاي متنوع در می آید و آن را به کودکان هدیه می دهند. پس از صرف شام ، شادباش گفتن و سر زدن به خانه بزرگ فامیل از رسوم دیگری است که در اردبیل همچنان در شب چهارشنبه اجرا می شود.همچنين براساس سنت ديرينه همانگونه كه افراد در شب چهارشنبه سوري از روي آتش ميپريدند ، در صبح چهارشنبه هم از روي آب جاري نهرها ميگذشتند و برای خود و خانواده شان در سال جدید آرزوی سلامتی و خوشبختی می کردند. اين مراسم در منطقه اردبیل به آئين « نواوستي » معروف است .
اگرچه آیین های چهارشنبه آخر سال در دين و مذهب ما ريشه نداشته است اما بعنوان حافظه تاريخي با منش اخلاق و خرد نياكان ما در آميخته است و همه این آیین ها با اعتقاد به پروردگار ، اميد به زندگي و نبرد با ناپاکی ها و اهريمنان حك شده است .
اگر این رسوم فرحانگيز توام شده با آرزوها و دعاهای معنوی فراموش شوند ، جای آن را منفجر کردن دیوانه وار مواد محترقه می گیرد که هرج و مرج و آسیب های ناشی از آن ، مخالف فلسفه شادی و معنویت آئين کهن چهارشنبهسوري است.
انتشار یافته: ۱
واقعا یادش بخیر چه صفایی داشتی صمیمی دورهی روسوم های قدیم حیف که دیگه بر نمیگرده به زمان های قدیم نظر شما