تحولات قطر و زنگ خطر انزوای ریاض

چهار کشور عرب که قطر را به حمایت از تروریسم متهم می‌کنند توافق کردند ضرب الاجل تعیین شده برای دوحه جهت تبعیت از درخواست‌های مطرح شده این کشورها را تا روز سه‌شنبه تمدید کنند. دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا نیز در گفتگوهای خود با دو طرف، نگرانی خود را درباره این مناقشه ابراز کرد. 

قطر، این اتهامات را بی‌پایه و اساس خوانده است اما دیوید پترائوس رئیس پیشین سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) امروز گفت: همپیمانان آمریکا باید به یاد داشته باشند که قطر به درخواست واشنگتن، هیئت‌هایی از طالبان و ... را به این کشور دعوت کرده است. 

در این میان آنچه جالب‌تر است اینکه عربستان خود مهمترین حامی مالی و تئوریک تروریسم تکفیری در منطقه است. 

بنابراین آنچه باید به عنوان دلیل همراهی نکردن قطر با خواسته‌های ریاض تلقی گردد حمایت دوحه از تروریسم نیست بلکه دلیل آن رویکرد افراطی و آتش افروزانه عربستان در منطقه، از جمله در قبال جمهوری اسلامی ایران، است. این رویکرد پس از مرگ ملک عبدالله پادشاه پیشین عربستان، سر لوحه سیاست‌های ریاض قرار گرفت و در نشست اخیر در ریاض با شرکت کشور‌های عربی و دونالد ترامپ نیز ادامه یافت؛ نشستی که هدف آن انزوای ایران قلمداد شد و پس از آن مقامات سعودی ایران را تهدید کردند و تهران نیز برای نخستین بار طعم تلخ عملیات تروریستی را چشید. 

جالب اینکه در همین نشست بود که اختلافات بین کشور‌های عربی و قطر کلید خورد و مهمترین دلیلی که برای آن نیز بیان شد «مناسبات قطر با ایران» بوده است. 

با توجه به این مطلب می‌توان گفت حتی اگر دوحه مجبور شود تن به خواسته‌های سعودی‌ها بدهد، تحولات قطر زنگ خطر «انزوا» را برای ریاض به صدا درآورده است و این موضوع ریاض را بشدت خشمگین کرده است؛ همانطوری که حمایت نکردن اعضاء دائم و غیردائم شورای امنیت سازمان ملل از مواضع ضد ایرانی اخیر آمریکا این زنگ خطر را برای کاخ سفید و ترامپ به صدا در آورده است. 

بنابراین دیگر اعضاء شورای همکاری خلیج فارس و حتی اتحادیه عرب نیز- اگر هشیارانه منافع و تهدیدات خود را ارزیابی کنند- دیر یا زود چار‌ه‌ای جز جدا کردن راه خود از عربستان - با رهبری جوان و بی‌تجربه و بلندپرواز کنونی‌اش - ندارد، در غیر این صورت این کشور‌ها نیز مانند ریاض گرفتار بحران‌هایی بزرگ ـ مانند بحران یمن و حتی فراتر از آن ـ خواهند شد؛ بحران‌هایی که شکست و حتی پیامد‌های پیش بینی ناپذیر و غیرقابل کنترل و ... برای آنها به دنبال خواهد داشت. مگر خاورمیانه پس از بحران در اراضی اشغالی، افغانستان، سوریه، عراق و یمن و بحرین چقدر تحمل بحران‌های جدید دارد؟  

جالب اینکه همزمان با افراط‌گرایی و بی‌تجربگی و بلند پروازی‌های ال سعود در منطقه شاهد دولتی پوپولیستی و افراطی در آمریکا هستیم که دیدگاه مشابه‌ای درباره ایران دارد. اما پرسشی که در این جا مطرح می‌شود این است که «عربستان سعودی و متحدانی که سیاست‌های‌شان در سوریه و عراق به شکست انجامیده و ماشین نظامی‌شان نیز در یمن به گل نشسته است چطور می‌تواند به تقابل و رویارویی با ایران بزرگ و قدرتمند روی آورند؟»

بنابراین اگر همگرایی‌های عربستان با ترامپ بر ضد ایران جدی باشد عاقلانه‌ترین واکنش، رویه قطر باشد. 

عربستان سعودی، مصر و امارات متحده عربی و بحرین از طریق کویت که نقش میانجی را بر عهده دارد به قطر اعلام کرده‌اند اگر این کشور با 13 درخواست مطرح شده آنها مخالفت کند احتمال تشدید تحریم‌های اعمال شده علیه آنها وجود دارد. 

این کشورها به تحریم‌های بیشتر اشاره نکرده‌اند ولی بانکداران تجاری در منطقه معتقدند بانک‌های عربستان، امارات و بحرین احتمالاً این دستور را دریافت کنند که سرمایه‌گذاری‌ها و وام‌های بین بانکی خود را از قطر خارج کنند. 

برخی از درخواست‌های چهار کشور از قطر عبارت است از: قطع ارتباط با ایران، قطع حمایت از حماس و اخوان المسلمین، تعطیلی شبکه الجزیره و بیرون راندن نظامیان ترکیه‌ای مستقر در این کشور.  

بر اساس بیانیه مشترکی که در خبرگزاری رسمی عربستان منتشر شد این چهار کشور با پیشنهاد کویت برای تمدید 48 ساعته ضرب‌الاجل روز یکشنبه توافق کردند. مصر نیز اعلام کرد وزرای امور خارجه چهار کشور روز چهارشنبه در قاهره دیدار و درباره موضوع قطر صحبت خواهند کرد. رسانه‌های دولتی کویت نیز اعلام کردند شیخ صباح الاحمد الجابر الصباح امیر کویت پاسخ قطر را به این درخواست‌ها دریافت کرده است. در این گزارش به جزئیات بیشتر اشاره‌ای نشد. 

در هر حال، مقامات قطری بارها اعلام کرده‌اند درخواست‌های مطرح شده چهار کشور به اندازه‌ای سختگیرانه است که از نظر دوحه، این کشورها هرگز به صورت جدی به مذاکره درباره این درخواست‌ها فکر نکرده و صرفاً تلاش کرده‌اند حاکمیت قطر را نقض کنند. با این حال قطری‌ها اعلام کرده‌اند دوحه علاقه‌مند است درباره راه‌حلی عادلانه برای «موضوعات مورد نگرانی مشروع» کشورهای عضو شورای همکاری خلیج (فارس)، که شامل عربستان، کویت، عمان، قطر، بحران و امارات است، مذاکره کند؛هرچند کشورهای عرب خلیج فارس اعلام کرده‌اند درخواست‌هایشان غیرقابل مذاکره است. 

انور قرقاش وزیر مشاور در امور خارجه امارات با کم‌اهمیت خواندن احتمال تشدید تنش‌ها گفت: «آلترناتیو موجود، تشدید نیست بلکه جدا کردن راه است.» این جمله وی نشان می‌دهد احتمالاً قطر از شورای همکاری خلیج فارس اخراج شود. این شورا که مورد حمایت غرب است در سال 1981 و در پی پیروزی انقلاب اسلامی ایران و شروع جنگ ایران و عراق شکل گرفت. 

شیخ محمد آل ثانی وزیر امور خارجه قطر هفته قبل در واشنگتن گفت شورای همکاری خلیج فارس با هدف دفاع در برابر تهدیدهای خارجی ایجاد شد «و زمانی که تهدید از داخل شورا باشد، درباره ادامه حیات این سازمان تردید شکل می‌گیرد.»

--------------------------------

عبدالرضا خلیلی